Olga Palczewska-Wielińska, Monika Junyszek
Rzeczpospolita

Po zmianach SLIM VAT 2 możliwe jest wykazanie w tym samym miesiącu zarówno podatku należnego, jak i naliczonego niezależnie od terminu otrzymania faktury dokumentującej zagraniczne transakcje objęte odwrotnym obciążeniem.

Od 1 listopada 2019 r. odwrotne obciążenie (reverse charge) ma zastosowanie wyłącznie do zakupowych transakcji zagranicznych (wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oraz import usług). Wcześniej odwrotne obciążenie było również stosowane do wybranych transakcji krajowych (np. usługi budowlane), jednak zostało ono zastąpione mechanizmem podzielonej płatności (split payment).

Mechanizm odwrotnego obciążenia polega na rozliczeniu transakcji przez nabywcę na zasadach właściwych dla państwa nabycia.

Przykład

Polski podatnik, który nabywa towary od niemieckiego kontrahenta, otrzymuje fakturę bez polskiego VAT (wystawioną zgodnie z niemieckimi przepisami). Ma obowiązek jej rozliczenia w polskiej deklaracji wg stawki VAT obowiązującej dla danego towaru w Polsce i w terminach przewidzianych w ustawie o VAT.

VAT należny musi zostać wykazany w miesiącu powstania obowiązku podatkowego, tj. przy WNT w miesiącu wystawienia faktury, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu dostawy, natomiast w przypadku importu usług – w miesiącu wykonania usługi. Po spełnieniu określonych warunków podatnik może również odliczyć VAT naliczony. Wykazanie VAT należnego i naliczonego w jednym miesiącu powoduje, że rozliczenie takiej transakcji jest dla podatnika zasadniczo neutralne (VAT należny = VAT naliczony).

Rozliczenie WNT czy importu usług nie zawsze jest jednak takie proste. Mimo że VAT należny musi być rozliczony przez polskiego podatnika, to nie on wystawia fakturę, lecz zagraniczny kontrahent. Co ma zrobić podatnik w sytuacji gdy sprzedawca mu jej nie dostarcza?

Kłopotliwe przepisy od 1 stycznia 2017 r.

Terminowe otrzymywanie faktur dokumentujących WNT oraz import usług nabrało znaczenia wraz z wprowadzeniem od 1 stycznia 2017 r. nowych zasad raportowania transakcji rozliczanych na zasadzie mechanizmu odwrotnego obciążenia. Zgodnie z nimi w przypadku braku wykazania WNT czy też importu usług w terminie trzech miesięcy od momentu powstania obowiązku podatkowego, podatnik był zobowiązany do rozliczenia VAT należnego i naliczonego w innych miesiącach, tj. VAT należny w miesiącu powstania obowiązku podatkowego, a VAT naliczony na bieżąco. Skutek? Podatnicy, którzy otrzymywali faktury z opóźnieniem, musieli zapłacić odsetki od zaległości podatkowych.

TSUE przeciwny takim regulacjom

Przepisy wzbudzały wiele wątpliwości, a ich interpretacja przez sądy administracyjne nie była jednolita. Finalnie kwestia ta została rozstrzygnięta w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej  z 18 marca 2021 r. w sprawie C-895/19. TSUE uznał bowiem polskie przepisy w tym zakresie za niezgodne z dyrektywą VAT. Wskazał, że prawo do odliczenia VAT naliczonego może być uzależnione wyłącznie od materialnych warunków przewidzianych w dyrektywie VAT, tj. w przypadku WNT – od związku prowadzonej działalności gospodarczej z czynnościami opodatkowanymi VAT. W konsekwencji, TSUE uznał, że polskie regulacje w zakresie prawa do odliczenia VAT naliczonego z tytułu WNT po upływie trzymiesięcznego terminu skutkują wykazaniem VAT naliczonego i należnego, związanych z tym samym nabyciem wewnątrzwspólnotowym, w różnych okresach rozliczeniowych, niezależnie od okoliczności danej sprawy, dobrej wiary podatnika i powodów opóźnienia w wykazaniu VAT należnego. Tym samym, wbrew zasadzie neutralności obarczają podatnika ciężarem VAT. Ponadto, wykraczają one poza to, co jest konieczne w celu prawidłowego poboru VAT. Tym bardziej, że w przypadku WNT organom podatkowym nie powinna być należna żadna kwota.

Zmiana od 7 września br.

Na kanwie wyroku TSUE w ramach pakietu SLIM VAT 2 przepisy dotyczące rozliczania WNT i importu usług zostały zmienione. Zniesiony został warunek dotyczący otrzymania faktury w terminie trzech miesięcy liczonych od końca miesiąca, w którym powstał obowiązek podatkowy, jako warunek uprawniający do wykazania podatku należnego i naliczonego w deklaracji za ten sam okres rozliczeniowy. Tym samym możliwe jest wykazanie w tym samym miesiącu zarówno VAT należnego, jak i VAT naliczonego niezależnie od terminu otrzymania faktury dokumentującej WNT czy importu usług. Trzeba jednak pamiętać, że nadal zgodnie z przepisami ustawy o VAT warunkiem odliczenia VAT naliczonego jest w takim przypadku posiadanie faktury. W przypadku uzyskania jej z opóźnieniem, konieczna jest zatem korekta rozliczeń za miesiąc powstania obowiązku podatkowego.

Przykład

Jeżeli podatnik nabędzie towary z Niemiec w ramach WNT w październiku 2021 r., a fakturę dokumentującą WNT (wystawioną w październiku) otrzyma dopiero w styczniu 2022 r., to konieczna będzie korekta rozliczenia VAT za październik 2021 r.

Podstawa prawna: art. 86 ust. 10b pkt 2, 10g i 10h ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 685 ze zm.)