Maja Seliga-Kret, Bartosz Anulewicz, Adam Rajewski
Rzeczpospolita

Członkowie organu zarządzającego daną jednostką nie poniosą odpowiedzialności karnej skarbowej za niezłożenie oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji za raz podatkowy rozpoczynający się po 31 grudnia 2020 r.

Od 1 stycznia br. uchylono obowiązek złożenia odrębnego oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych. Będzie ono bowiem częścią informacji o cenach transferowych. Zmiana ta jednak nie dotyczy przy tym dokumentacji sporządzanej za rok podatkowy/ obrotowy rozpoczęty po 31 grudnia 2020 r. Członkowie zarządu (lub innego organu zarządzającego daną jednostką) nie poniosą już jednak odpowiedzialności karnej skarbowej za brak złożenia oświadczenia za ten rok. 

Jedną ze zmian wprowadzonych na mocy ustawy z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (dalej: Polski Ład), było uchylenie od dnia 1 stycznia 2022 r. art. 11m ustawy o CIT i analogicznie także art. 23y ustawy o PIT. Przepis ten w brzmieniu obowiązującym do końca 2021 r. nakładał na podmioty powiązane, które były obowiązane do sporządzenia lokalnej dokumentacji cen transferowych, obowiązek składania urzędom skarbowym oświadczenia o sporządzeniu tej dokumentacji. W oświadczeniu o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych podmiot powiązany musiał oświadczyć, że sporządził lokalną dokumentację cen transferowych oraz, że ceny transferowe transakcji kontrolowanych objętych tą dokumentacją były ustalane na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane.

Oświadczenie o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych podpisywał kierownik jednostki w rozumieniu ustawy o rachunkowości (tj. członek zarządu lub innego organu zarządzającego, a w przypadku organu wieloosobowego – członkowie tego organu, z wyłączeniem pełnomocników ustanowionych przez jednostkę), podając pełnioną przez siebie funkcję, przy czym w przypadku gdy kryteria kierownika jednostki spełniało kilka osób, bądź nie było możliwe określenie kierownika jednostki, oświadczenie składała i podpisywała każda z osób uprawnionych do reprezentacji podmiotu. Brak było także możliwości złożenia oświadczenia przez pełnomocnika. Samo oświadczenie o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych było natomiast składane za pomocą środków komunikacji elektronicznej zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej.

Co teraz zawiera informacja

Obowiązek sporządzenia oświadczenia nie zniknął z ustawy o CIT od 1 stycznia 2022 r. Znowelizowane brzmienie art. 11t ust. 2 pkt 7 ustawy o CIT przewiduje, że informacja o cenach transferowych zawiera m.in. oświadczenie podmiotu o tym, że lokalna dokumentacja cen transferowych została sporządzona zgodnie ze stanem rzeczywistym, a ceny transferowe objęte tą dokumentacją są ustalane na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane. Nowa treść oświadczenia jest szersza i obejmuje sporządzenie dokumentacji zgodnie ze stanem rzeczywistym, czego nie przewidywał uchylony art. 11m ust. 2 ustawy o CIT. Zmiany objęły też procedury podpisywania informacji, a więc również oświadczenia. Podpisuje ją kierownik jednostki, a w przypadku gdy jednostką kieruje organ wieloosobowy – wyznaczona osoba wchodząca w skład tego organu. Od zakazu podpisania informacji przez pełnomocnika uczyniono wyjątek dla pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub biegłym rewidentem.

Skutki zmiany przepisów

Mimo iż 1 stycznia br. art. 11m ustawy o CIT został uchylony, to jednak zgodnie z art. 70 Polskiego Ładu, poza pewnymi wyjątkami wskazanymi w tym artykule, przepisy zmienianych ustaw, m.in. o podatkach dochodowych, stosuje się do dochodów (przychodów) uzyskanych od dnia 1 stycznia 2022 r. W rezultacie zniesienie obowiązku składania urzędom skarbowym oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych odnosi się do dokumentacji, która będzie składana dopiero za 2022 r. W konsekwencji:

  • w odniesieniu do lokalnej dokumentacji cen transferowych za 2021 r. istnieje jeszcze obowiązek złożenia urzędom skarbowym oświadczenia o sporządzeniu takiej dokumentacji na podstawie art. 11m ustawy o CIT,
  • w odniesieniu do lokalnej dokumentacji cen transferowych za 2022 r. podmioty powiązane będą obowiązane do złożenia informacji o cenach transferowych na podstawie art. 11t ustawy o CIT, w tym do złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 11t ust. 2 pkt 7 ustawy o CIT.

Sankcje z k.k.s.

Równolegle ze zmianami polegającymi na zniesieniu obowiązku składania oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych, ustawa Polski Ład wprowadziła także zmiany w dotychczasowym brzmieniu przepisów zawierających sankcje karne skarbowe odnoszące się do obowiązków dokumentacyjnych w zakresie cen transferowych, tj. art. 56c oraz art. 80e ustawy – Kodeks karny skarbowy (dalej:  k.k.s.).

Zgodnie z art. 56c k.k.s. w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 r., kto wbrew obowiązkowi nie składał właściwemu organowi podatkowemu oświadczenia, o którym mowa w art. 23y ust. 1 ustawy o PIT oraz w art. 11m ust. 1 ustawy o CIT, albo składał to oświadczenie po terminie lub poświadczał w nim informacje niezgodne ze stanem rzeczywistym, podlegał karze grzywny do 720 stawek dziennych. W wypadku mniejszej wagi, sprawca wskazanego wyżej czynu zabronionego podlegał karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Zgodnie natomiast z art. 56c k.k.s. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2022 r. kto wbrew obowiązkowi nie sporządza lokalnej dokumentacji cen transferowych, albo nie dołącza do lokalnej dokumentacji cen transferowych grupowej dokumentacji cen transferowych, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Tej samej karze podlega, kto sporządza lokalną dokumentację cen transferowych niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Sporządzenie tej dokumentacji po terminie jest zagrożone karą grzywny do 240 stawek dziennych. W wypadku mniejszej wagi, sprawca opisanych wyżej czynów zabronionych podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Zmiana art. 56c k.k.s. jest konsekwencją uchylenia przepisu art. 11m ustawy o CIT (oraz odpowiednio art. 23y ustawy o PIT). Jednak, podobnie jak sam obowiązek złożenia oświadczenia o cenach transferowych nie zniknął z systemu prawnego wraz z uchyleniem art. 11m ustawy o CIT, tak również czyn zabroniony polegający na złożeniu fałszywego oświadczenia nadal będzie kryminalizowany. Zgodnie bowiem z art. 80e k.k.s. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2022 r., kto wbrew obowiązkowi nie składa właściwemu organowi podatkowemu informacji o cenach transferowych, o której mowa w art. 23zf ust. 1 ustawy o PIT oraz w art. 11t ust. 1 ustawy o CIT, albo składając ją podaje w niej dane niezgodne z lokalną dokumentacją cen transferowych lub ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. W wypadku mniejszej wagi, sprawca opisanych wyżej czynów zabronionych podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Karane będzie zatem m.in. niezłożenie oświadczenia o cenach transferowych lub złożenie oświadczenia fałszywego, gdyż od 1 stycznia 2022 r. elementem informacji o cenach transferowych jest także oświadczenie.

Obecnie, z jednej strony istnieje jeszcze obowiązek złożenia urzędom skarbowym oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych za 2021 r. na podstawie uchylonego już art. 11m ustawy o CIT. Jednak niezłożenie takiego oświadczenia od 1 stycznia 2022 r. nie jest już penalizowany według znowelizowanego art. 56c k.k.s. Z kolei art. 80e § 1 k.k.s. od 1 stycznia 2022 r. kryminalizuje czyny związane z informacją, o której mowa w art. 11t ust. 1 ustawy o CIT, zawierającej także oświadczenie o cenach transferowych.

Decyduje moment popełnienia czynu

W myśl zasady wyrażonej w k.k.s. przypisanie sprawcy odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego możliwe jest na podstawie przepisu w brzmieniu obowiązującym na moment popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Zgodnie bowiem z art. 1 § 1 k.k.s. odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Z kolei w myśl art. 2 § 1 k.k.s. czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, chyba że kodeks stanowi inaczej. W aktualnym stanie prawnym w razie niezłożenia za rok 2021 oświadczenia, o którym mowa w art. 11m ustawy o CIT, względnie w razie złożenia oświadczenia niezgodnego ze stanem rzeczywistym:

  • podstawą kryminalizacji nie może być znowelizowany art. 56c k.s., który nie przewiduje już karalności czynów obejmujących oświadczenie z art. 11m ustawy o CIT, oraz
  • podstawą kryminalizacji nie może być także znowelizowany art. 80e k.s., który odsyła do art. 11t ustawy o CIT, a nie do uchylonego (choć nadal wiążącego co do roku 2021) art. 11m ustawy o CIT.

Szerszy katalog osób

Oświadczenie o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych było dotąd składane przez kierownika jednostki w rozumieniu ustawy o rachunkowości, tj. członka zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ jest wieloosobowy, to przez członków tego organu (gdy kilka osób spełniało kryteria kierownika jednostki, oświadczenie składała i podpisywała każda z osób uprawnionych do reprezentacji). W przypadku niezłożenia oświadczenia (złożenia go po terminie, złożenia oświadczenia poświadczającego informacje niezgodne ze stanem rzeczywistym), osoby te mogły ponosić odpowiedzialność karną skarbową określoną w art. 56c k.k.s. w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021 r.

W przypadku niesporządzenia lokalnej dokumentacji cen transferowych (sporządzenia jej po terminie itp.) odpowiedzialność karną skarbową, o której mowa w art. 56c k.k.s. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2022 r. mogą już jednak ponieść nie tylko osoby wchodzące w skład organu zarządzającego jednostką, ale także osoby zajmujące się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi osoby prawnej, jak np. główna księgowa.

Zgodnie bowiem z art. 9 § 3 k.k.s. za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa (członkowie zarządu lub innego organu zarządzającego), decyzji właściwego organu, umowy (w tym przypadku np. główna księgowa) lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Podstawa prawna:

  • ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 2105)
  • 11m i art. 11t ust. 2 pkt 7 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1800 ze zm.)
  • 1 § 1, art. 2 § 1, art. 9 § 3, art. 56c oraz art. 80e ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 859)

Każdy podmiot powinien stworzyć wewnętrzne procedury

W kontekście wprowadzonych zmian w przepisach istotnego znaczenia nabierać może posiadanie sformalizowanego dokumentu, jakim jest wewnętrzna procedura ogólnopodatkowa danego podmiotu. Powinna ona określać zakres obowiązków w spółce oraz wskazywać role pełnione przez poszczególne osoby w ramach przypisanych im funkcji wewnątrz organizacji. Tym samym procedura to powinna pozwolić w sposób jednoznaczny i przejrzysty przyporządkować dane obszary aktywności do poszczególnych osób, które ponoszą za nie w spółce odpowiedzialność.

Zmiany mają praktyczne znaczenie dla kierowników jednostek

Od 1 stycznia 2022 r. nie jest możliwe pociągnięcie do odpowiedzialności karnej skarbowej członków zarządu w związku z nieprawidłowościami dotyczącymi oświadczeń o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych, które zostały złożone na podstawie art. 11m ustawy o CIT. Jak bowiem wskazano w artykule, od 1 stycznia br. znowelizowany art. 56c k.k.s. nie penalizuje już jakichkolwiek czynów związanych z oświadczeniami o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych, o której mowa w art. 11m ustawy o CIT, a zastosowanie art. 80e k.k.s.  jest wykluczone z uwagi na zawarte w tym przepisie odwołanie do art. 11t ustawy o CIT. Od 1 stycznia br. karalność czynu związanego z niezłożeniem oświadczenia lub złożeniem oświadczenia fałszywego została ściśle związana z informacją o cenach transferowych z art. 11t ustawy o CIT w brzmieniu obowiązującym również od 1 stycznia 2022 r. Informacje te, wraz z zawartymi w nich oświadczeniami, będą składane dopiero za rok 2022 r. i do nich zastosowanie znajdzie znowelizowany art. 80e k.k.s.

Ograniczenie to wynika z zasady wyrażonej w art. 2 § 2 k.k.s., w myśl której jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, to stosuje się ustawę nową. Ustawę obowiązującą poprzednio stosuje się wtedy, gdy jest względniejsza (korzystniejsza) dla sprawcy.

W praktyce, na podstawie art. 56c k.k.s. w brzmieniu obowiązującym obecnie, tj. od 1 stycznia 2022 r., możliwe będzie ukaranie sprawcy dopiero za niesporządzenie lokalnej dokumentacji cen transferowych za 2021 r. (lub niedołączenie do niej grupowej dokumentacji cen transferowych, sporządzenie lokalnej dokumentacji cen transferowych niezgodnie ze stanem rzeczywistym albo sporządzenie tej dokumentacji po terminie). Obowiązek jej sporządzenia powstanie w 2022 r. i niesporządzenie jej w tym terminie może skutkować popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, o którym mowa w art. 56c k.k.s. w aktualnym brzmieniu.

Ile może wynieść grzywna

Według art. 23 § 1 k.k.s. sąd może wymierzyć karę grzywny w przedziale od 10 do 720 stawek dziennych. Wysokość stawki dziennej grzywny nie może być niższa od 1/30 minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać czterystukrotność 1/30 minimalnego wynagrodzenia. Stawka dzienna grzywny w 2022 r. wynosi więc minimalnie 100,33 zł (1/30 x 3010,00 zł), zaś maksymalnie 40 133,33 zł (400 x 1/30 x 3010,00zł). W konsekwencji, kara grzywny za przestępstwa skarbowe określone w art. 56c i art. 80e k.k.s. może zostać wymierzona w wysokości od 1003,30 zł (10 stawek dziennych grzywny w minimalnej wysokości) do 28 895 997.60 zł (720 stawek dziennych grzywny w maksymalnej wysokości).